Pandemia COVID-19 była bezprecedensowym wyzwaniem, które wpłynęło na niemal każdą sferę życia, w tym na gospodarkę. W odpowiedzi na kryzys, wprowadzono narzędzia wsparcia dla przedsiębiorców, w tym tzw. tarcze antykryzysowe. Jednym z istotnych zagadnień, które budziło wątpliwości wśród osób prowadzących działalność gospodarczą (JDG), była kwestia zwolnienia z obowiązku opłacania składek na ubezpieczenia społeczne (ZUS) w sytuacji, gdy ich wynagrodzenie z tytułu umowy o pracę spadło poniżej minimalnego wynagrodzenia krajowego. W niniejszym artykule przeanalizujemy, jakie były przepisy prawne dotyczące tego zagadnienia oraz jakie były obowiązki przedsiębiorców w tym zakresie.
Podstawy prawne obowiązków ZUS dla przedsiębiorców
Zacznijmy od przepisów prawa regulujących kwestie ubezpieczeń społecznych dla przedsiębiorców prowadzących działalność gospodarczą. Zgodnie z ustawą z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2024 r. poz. 497 ze zm.) – dalej "u.s.u.s.", przedsiębiorcy podlegają obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu, chyba że są jednocześnie zatrudnieni z oskładkowanym (ubezpieczenia społeczne) wynagrodzeniem co najmniej równym minimalnemu wynagrodzeniu obowiązującemu w danym roku kalendarzowym.
W przypadku osób prowadzących działalność gospodarczą, które równocześnie pozostają w stosunku pracy, dochodzi do zbiegu tytułów do ubezpieczeń. Zgodnie z art. 9 ust. 1a u.s.u.s., w sytuacji gdy np.: wynagrodzenie z tytułu umowy o pracę wynosi co najmniej minimalne wynagrodzenie, przedsiębiorca jest zwolniony z obowiązku opłacania składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe z tytułu prowadzonej działalności. W takim przypadku obowiązkowe jest jedynie opłacanie składki zdrowotnej.
Jednakże, jeżeli wynagrodzenie z umowy o pracę spadnie poniżej minimalnego wynagrodzenia, przedsiębiorca traci prawo do zwolnienia z obowiązku opłacania składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu działalności gospodarczej. Wówczas musi opłacać składki na ZUS z obu tytułów, tj. zarówno z umowy o pracę, jak i z działalności gospodarczej.
Tarcza antykryzysowa a wynagrodzenie z umowy o pracę
W czasie pandemii COVID-19, wprowadzono regulacje mające na celu ochronę miejsc pracy i wsparcie przedsiębiorców. Jednym z istotnych aktów prawnych była ustawa z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz.U. z 2024 r. poz. 340 ze zm.) – dalej "ustawa COVID-19". Ustawa ta umożliwiała pracodawcom obniżenie wymiaru czasu pracy oraz wynagrodzenia pracowników w związku z trudnościami ekonomicznymi wywołanymi pandemią.
Zgodnie z art. 15g ust. 8 ustawy COVID-19, pracodawca mógł obniżyć wymiar czasu pracy pracownika o 20%, jednak nie więcej niż do 0,5 etatu. Zastrzeżono przy tym, że wynagrodzenie pracownika nie mogło być niższe niż minimalne wynagrodzenie ustalane na podstawie przepisów o minimalnym wynagrodzeniu za pracę, z uwzględnieniem proporcjonalnego wymiaru etatu.
Zwolnienie z ZUS dla przedsiębiorców a tarcza COVID: co się dzieje, gdy wynagrodzenie z umowy o pracę spadło poniżej minimum? - w praktyce oznaczało to, że przedsiębiorcy, którzy jednocześnie byli zatrudnieni na umowę o pracę, mogli otrzymywać obniżone wynagrodzenie, ale musiało ono wynosić co najmniej proporcjonalną część minimalnej krajowej płacy. Niemniej jednak, jeżeli z jakiegokolwiek powodu wynagrodzenie to spadło poniżej minimalnej krajowej, przedsiębiorca musiał zgłosić się do ubezpieczeń społecznych również z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej.
Skutki obniżenia wynagrodzenia poniżej minimalnej krajowej
Obniżenie wynagrodzenia poniżej minimalnej krajowej miało bezpośredni wpływ na obowiązek przedsiębiorcy w zakresie opłacania składek na ubezpieczenia społeczne. W przypadku, gdy wynagrodzenie z tytułu umowy o pracę spadło poniżej minimalnego wynagrodzenia, przedsiębiorca nie mógł już korzystać ze zwolnienia z opłacania składek ZUS z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej. Oznaczało to, że musiał opłacać pełne składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe zarówno z umowy o pracę, jak i z działalności gospodarczej.
Co więcej, sytuacja ta dotyczyła wszystkich miesięcy, w których wynagrodzenie przedsiębiorcy z tytułu umowy o pracę było niższe od minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w danym okresie. Nie miało przy tym znaczenia, czy obniżenie wynagrodzenia wynikało z regulacji związanych z pandemią, czy z innych przyczyn. Ustawa COVID-19, mimo że wprowadzała szereg ułatwień i ulg dla przedsiębiorców, nie przewidywała zwolnienia z obowiązku opłacania składek na ubezpieczenia społeczne w przypadku, gdy wynagrodzenie z umowy o pracę spadło poniżej minimalnej krajowej.
Praktyczne wnioski dla przedsiębiorców
Pandemia COVID-19 przyniosła wiele wyzwań dla przedsiębiorców, w tym również konieczność zrozumienia skomplikowanych przepisów dotyczących ubezpieczeń społecznych. Dla osób prowadzących działalność gospodarczą i jednocześnie zatrudnionych na umowę o pracę, ważne było monitorowanie wysokości wynagrodzenia z tytułu umowy o pracę, aby uniknąć niespodziewanych zobowiązań wobec ZUS.
W praktyce przedsiębiorcy powinni regularnie sprawdzać, czy ich wynagrodzenie z umowy o pracę spełnia minimalne wymogi ustawowe. W przypadku obniżenia wynagrodzenia poniżej minimalnej krajowej, może być konieczne zgłoszenie się do ubezpieczeń społecznych z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej i opłacanie pełnych składek na ZUS. Brak takiego zgłoszenia może prowadzić do narastania zaległości wobec ZUS, a w konsekwencji do dodatkowych kar finansowych.
Warto również zwrócić uwagę, że przepisy tarczy antykryzysowej miały na celu ochronę przedsiębiorców i pracowników, jednak nie zwalniały one z obowiązków związanych z ubezpieczeniami społecznymi. Oznacza to, że w wielu przypadkach przedsiębiorcy musieli dokładnie analizować swoją sytuację prawną i finansową, aby uniknąć niepotrzebnych problemów.
Zwolnienie z ZUS dla przedsiębiorców a tarcza COVID: Co się dzieje, gdy wynagrodzenie z umowy o pracę spadło poniżej minimum? - podsumowanie
Pandemia COVID-19 zmusiła wielu przedsiębiorców do zmierzenia się z trudnymi decyzjami i zrozumienia skomplikowanych przepisów prawnych dotyczących ubezpieczeń społecznych. W przypadku osób prowadzących działalność gospodarczą, które jednocześnie były zatrudnione na umowę o pracę, obniżenie wynagrodzenia poniżej minimalnej krajowej miało bezpośredni wpływ na obowiązki związane z opłacaniem składek na ZUS.
Mimo wprowadzenia tarczy antykryzysowej, przedsiębiorcy, którzy otrzymywali wynagrodzenie z umowy o pracę niższe od minimalnego wynagrodzenia, musieli opłacać składki na ubezpieczenia społeczne z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej. Przepisy prawne, w tym ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych oraz ustawa COVID-19, nie przewidywały zwolnienia z tego obowiązku, co oznaczało dodatkowe obciążenia finansowe dla przedsiębiorców w trudnym okresie pandemii. Wnioski płynące z tego okresu mogą być cenne również na przyszłość, gdyż pokazują, jak istotne jest regularne monitorowanie i dostosowywanie swojej sytuacji finansowej w zależności od obowiązujących przepisów prawa.
