Zasady ewidencjonowania produkcji niezakończonej podczas roku obrotowego oraz prezentacja stanu produkcji na dzień bilansowy są istotnymi aspektami polityki rachunkowości każdej jednostki gospodarczej. Proces ten nie tylko spełnia wymogi prawne, ale również jest istotny dla zarządzania i kontroli kosztów produkcji. W niniejszym artykule omówimy standardowe metody ewidencji oraz sposoby prezentacji produkcji niezakończonej, dostosowane do specyfiki działalności jednostek gospodarczych.
Rozliczanie produkcji na czwórkach
Polityka rachunkowości jednostki określa szczegółowe zasady ewidencjonowania kosztów produkcji oraz prezentacji produkcji niezakończonej. Wytyczne powinny być dostosowane do rodzaju i zakresu działalności podstawowej jednostki oraz przyjętego wariantu rachunku zysków i strat.
Zgodnie z art. 10 ust. 1 ustawy o rachunkowości:
Art. 10. 1. Jednostka powinna posiadać dokumentację opisującą przyjęte przez nią zasady (politykę) rachunkowości, w tym dotyczące:
określenia roku obrotowego i wchodzących w jego skład okresów sprawozdawczych,
metod wyceny aktywów i pasywów oraz ustalania wyniku finansowego,
sposobu prowadzenia ksiąg rachunkowych, w tym co najmniej: a) zakładowego planu kont, przyjętych zasad klasyfikacji zdarzeń gospodarczych, b) wykazu ksiąg rachunkowych, c) opisu systemu przetwarzania danych,
systemu służącego ochronie danych i ich zbiorów, w tym dowodów księgowych, ksiąg rachunkowych i innych dokumentów stanowiących podstawę dokonanych w nich zapisów.
Jednostki gospodarcze mogą stosować różne metody ewidencji kosztów operacyjnych, w zależności od swojej wielkości i specyfiki działalności. Jedną z zalecanych metod dla mniejszych jednostek jest ewidencja kosztów wyłącznie za pomocą kont zespołu 4.
Ewidencja kosztów za pomocą kont zespołu 4
Stosowanie kont zespołu 4 jest często rekomendowane dla jednostek prowadzących działalność na niewielką skalę. Poniżej przedstawiono standardowe operacje księgowe związane z produkcją w toku:
Poniesione koszty według rodzajów na podstawie dokumentów źródłowych:
Wn konto 400 koszty według rodzajów
Ma konta zespołu 1, 2, 3 i 8
Przyjęcie wyrobów gotowych z produkcji do magazynu (według wartości obejmującej koszt wytworzenia ustalony na podstawie ewidencji szczegółowej kosztów na kontach 4xx:
Wn konto 601 wyroby gotowe
Ma konto 490 rozliczenie kosztów
Rozchód wyrobów gotowych z magazynu na skutek sprzedaży:
Wn konto 711 koszt własny sprzedanych wyrobów działalności podstawowej
Ma konto 601 wyroby gotowe
Produkcja niezakończona (w toku) na dzień bilansowy:
Wn konto 602 półfabrykaty
Ma konto 490 rozliczenie kosztów
Przeniesienie kosztów według rodzajów na dzień bilansowy:
Wn konto 490 Rozliczenie kosztów
Ma konto 400 Koszty według rodzajów
Wielkość produkcji niezakończonej na dzień bilansowy ustala się na podstawie rzeczywistego kosztu jej wytworzenia, uwzględniając stopień zaawansowania produktów niezakończonych.
Produkcja wymagająca dłuższego okresu wykonania
Jeżeli jednostka produkuje towary, których realizacja wymaga dłuższego okresu, lub świadczy usługi remontowo-budowlane, bardziej efektywnym rozwiązaniem może być ewidencja i rozliczanie kosztów za pomocą kont zespołu 5, w tym konta 580 rozliczenie kosztów. W takim przypadku rachunek zysków i strat sporządza się według wariantu kalkulacyjnego.
Wycena produkcji w toku
Rozliczanie produkcji na kontach zespołu 4 - zgodnie z art. 28 ust. 1 pkt 6 ustawy o rachunkowości, wycena produkcji w toku na dzień bilansowy powinna być dokonana według kosztów wytworzenia, nie wyższych od cen ich sprzedaży netto.
Art. 28. 1. Aktywa i pasywa wycenia się nie rzadziej niż na dzień bilansowy w sposób następujący: (...) 6) produkty w toku produkcji – w wysokości kosztów wytworzenia nie wyższych od cen sprzedaży netto tych składników;Jednostki mają prawo do uproszczonej wyceny, o ile nie zniekształca to obrazu jednostki. Możliwe metody uproszczone to:
Wycena według bezpośrednich kosztów wytworzenia,
Wycena według wartości materiałów bezpośrednich,
Całkowita rezygnacja z wyceny produkcji w toku.
Jednak uproszczone zasady wyceny nie powinny być stosowane do produkcji o przewidywanym czasie wykonania dłuższym niż 3 miesiące, przeznaczonej do sprzedaży lub na rzecz środków trwałych w budowie jednostki.
Praktyczne zastosowanie rozliczenia produkcji
Poniżej przedstawiamy przykładowe zapisy księgowe dla jednostki stosującej konta zespołu 4xx, zajmującej się produkcją wymagającą dłuższego okresu realizacji:
Poniesione koszty proste według rodzajów:
Wn konto 400 Koszty według rodzajów
Ma konta zespołu 1, 2, 3 i 8
Przyjęcie wyrobów gotowych z produkcji do magazynu:
Wn konto 601 Wyroby gotowe
Ma konto 490 Rozliczenie kosztów
Rozchód wyrobów gotowych z magazynu w wyniku sprzedaży:
Wn konto 711 Koszt własny sprzedanych wyrobów działalności podstawowej
Ma konto 601 Wyroby gotowe
Produkcja niezakończona (w toku) na dzień bilansowy:
Wn konto 602 Półfabrykaty
Ma konto 490 Rozliczenie kosztów
Przeniesienie kosztów według rodzajów na dzień bilansowy:
Wn konto 490 Rozliczenie kosztów
Ma konto 400 Koszty według rodzajów
Wybór odpowiedniej metody ewidencji zależy od specyfiki działalności jednostki oraz przyjętego wariantu rachunku zysków i strat. Jednostki mogą korzystać z uproszczonych metod wyceny produkcji w toku, pod warunkiem że nie zniekształcają one obrazu jednostki i są zgodne z przepisami ustawy o rachunkowości. Szczegółowe zasady powinny być precyzyjnie określone w polityce rachunkowości jednostki, co pozwala na rzetelną i przejrzystą prezentację sytuacji finansowej.
Art. 28 ust. 1 pkt 6 ustawy o rachunkowości stanowi, że wycena produkcji w toku powinna być dokonywana według kosztów wytworzenia, które nie mogą być wyższe od cen sprzedaży netto. Dodatkowo, art.34 ust. 1 pkt 2 ustawy o rachunkowości umożliwia uproszczoną wycenę produkcji w toku, jednak tylko w przypadku, gdy nie zniekształca to obrazu jednostki.
Art. 34. 1. Uproszczone metody wyceny mogą być stosowane, jeżeli nie zniekształcają one stanu majątkowego i finansowego jednostki, a w szczególności: (...) 2) produkcję w toku można wyceniać według: a) kosztów bezpośrednich wytworzenia, b) wartości materiałów bezpośrednich.Każda jednostka powinna dokładnie przeanalizować swoje potrzeby oraz charakter prowadzonej działalności przed wyborem odpowiedniej metody ewidencji kosztów i wyceny produkcji w toku.
Rozliczanie produkcji na kontach zespołu 4 - podsumowanie
Zasady ewidencjonowania produkcji niezakończonej i jej wyceny na dzień bilansowy są nieodłącznym elementem prawidłowego zarządzania finansami jednostki gospodarczej. Właściwe wdrożenie tych zasad pozwala na dokładne monitorowanie kosztów produkcji oraz zapewnia rzetelną prezentację sytuacji finansowej, co jest kluczowe dla zarządzania i podejmowania strategicznych decyzji. Każda jednostka powinna dostosować te zasady do swojej specyfiki działalności, z uwzględnieniem obowiązujących przepisów prawa oraz najlepszych praktyk rachunkowości.
