Fundacje rodzinne w Polsce są regulowane przez ustawę z dnia 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej, której przepisy weszły w życie w maju 2023 r. Ustawa wprowadza zasady, które regulują tworzenie, funkcjonowanie oraz likwidację fundacji rodzinnych, dostosowując polskie prawo do standardów międzynarodowych i oferując nowe możliwości zarządzania majątkiem rodzinnym.
Fundacja rodzinna - istota
Fundacje rodzinne są osobami prawnymi, co oznacza, że są odrębnymi bytami prawnymi, niezależnymi od swoich fundatorów. Nie są one podmiotami korporacyjnymi, a fundator nie jest ich właścicielem. Fundacje rodzinne mają zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych, co pozwala im na nabywanie i zarządzanie majątkiem w imieniu własnym.
Mienie Fundacji Rodzinnej
Zgodnie z przepisami ustawy, mienie wniesione do fundacji staje się jej własnością. Art. 17 ustawy o fundacji rodzinnej (u.f.r.) stanowi, że fundator wnosi do fundacji rodzinnej mienie na pokrycie funduszu założycielskiego o wartości określonej w statucie, nie niższej niż 100.000 zł. Fundacja jako osoba prawna posiada pełne prawo do zarządzania tym majątkiem, co daje jej autonomię i stabilność operacyjną. Fundacja jako osoba prawna ma zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych. Mienie wniesione do fundacji – w tym własność rzeczy – staje się mieniem Fundacji Rodzinnej. W ten sposób fundacja rodzinna może swobodnie zarządzać majątkiem, a fundator traci nad nim bezpośrednią kontrolę, co jest istotnym elementem odróżniającym fundacje rodzinne od innych form organizacyjnych.
Wniesienie mienia do Fundacji Rodzinnej
Art. 27 u.f.r. precyzuje, że wszelkie prawa majątkowe wniesione do fundacji przez fundatora lub inne osoby muszą być dokładnie opisane w spisie mienia. Dokument ten musi zawierać wskazanie osoby wnoszącej mienie oraz dokładny opis rodzaju i wartości każdego składnika majątku, zgodnie z cenami i stanem na moment wniesienia. Zgodnie natomiast z art. 28 ust. 2 u.f.r., mienie wniesione do Fundacji Rodzinnej w drodze darowizny albo spadku przez fundatora lub jego małżonka, zstępnych, wstępnych lub rodzeństwo, uważa się za wniesione przez fundatora. Natomiast mienie wniesione przez inne osoby uważa się za wniesione przez fundację rodzinną.
Fundacja rodzinna, jako podmiot prawny, nie może zwracać fundatorowi mienia wniesionego na pokrycie funduszu założycielskiego ani w całości, ani w części, chyba że ustawa stanowi inaczej. To oznacza, że raz wniesione mienie pozostaje w majątku fundacji do czasu jej rozwiązania, zgodnie z art. 20 u.f.r.
Podatkowe aspekty wniesienia mienia
Wniesienie mienia do Fundacji Rodzinnej przez fundatora nie jest traktowane jako aport i nie jest to odpłatne zbycie. Czynność nie generuje przychodu podatkowego dla fundatora. Art. 28 ust. 2 u.f.r. reguluje, że mienie wniesione przez fundatora lub jego bliskich (małżonka, zstępnych, wstępnych lub rodzeństwo) traktowane jest jako wniesione przez fundatora.
Wartość początkowa składników majątku nabytych w drodze darowizny lub spadku jest określana według wartości rynkowej z dnia nabycia, zgodnie z art. 16g ust. 1 pkt 3 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (u.p.d.o.p.). Brak regulacji, które wprost odnosiłyby się do wartości początkowej składników majątku będących własnością Fundacji Rodzinnej, powoduje, że zastosowanie może mieć tutaj jedynie wspomniany przepis. Zgodnie z nim, wartością początkową składników majątku, w razie nabycia ich w drodze spadku, darowizny lub w inny nieodpłatny sposób, jest wartość rynkowa z dnia nabycia, chyba że umowa darowizny albo umowa o nieodpłatnym przekazaniu określa tę wartość w niższej wysokości.
Amortyzacja i koszty uzyskania przychodów w Fundacji Rodzinnej
Odpisy amortyzacyjne od nieruchomości wniesionych do Fundacji Rodzinnej generalnie nie są uznawane za koszty uzyskania przychodów, ponieważ fundacje rodzinne są zwolnione z podatku dochodowego od osób prawnych. Zgodnie z art. 7 ust. 3 pkt 3 u.p.d.o.p., koszty te nie są uznawane za koszty uzyskania przychodów, gdy służą one uzyskiwaniu przychodów zwolnionych z podatku dochodowego.
Jednakże, jeżeli przychody z nieruchomości podlegają opodatkowaniu, na przykład z tytułu najmu, dzierżawy lub innych umów o podobnym charakterze, wtedy odpisy amortyzacyjne mogą być uznawane za koszty uzyskania przychodów. Przepisy nowelizujące ustawę o Fundacji Rodzinnej przewidują, że zwolnienie z podatku dotyczące Fundacji Rodzinnych nie ma zastosowania do osiąganych przez fundację rodzinną przychodów z najmu, dzierżawy lub innej umowy o podobnym charakterze, której przedmiotem jest przedsiębiorstwo, zorganizowana część przedsiębiorstwa lub składniki majątku służące prowadzeniu działalności przez beneficjenta, fundatora lub podmiot powiązany z fundacją rodzinną, beneficjentem lub fundatorem, przy czym wielkość udziałów i praw, o których mowa w art.11a ust. 2 pkt 1, wynosi co najmniej 5%.
Dlatego też przyjąć należy, że wartością początkową nieruchomości "wniesionej" do fundacji będzie jej wartość rynkowa. Dokonywane od tej nieruchomości odpisy amortyzacyjne, co do zasady nie będą kosztem uzyskania przychodów. Co do zasady bowiem fundacja rodzinna pozostaje zwolniona z podatku dochodowego od osób prawnych.
To powoduje, że koszty – w postaci odpisów amortyzacyjnych – służą uzyskiwaniu przychodów zwolnionych z podatku dochodowego. Takie koszty nie są zaś kosztami uzyskania przychodów (art. 7 ust. 3 pkt 3 u.p.d.o.p.). Odpisy te mogłyby być kosztem uzyskania przychodów, gdyby ewentualnie przychody z tych nieruchomości podlegały opodatkowaniu podatkiem dochodowym.
Należy zwrócić uwagę na to, że przepisy nowelizujące ustawę o Fundacji Rodzinnej przewidują, że zwolnienie z podatku dotyczące Fundacji Rodzinnych, nie ma zastosowania do osiąganych przez fundację rodzinną przychodów z najmu, dzierżawy lub innej umowy o podobnym charakterze, której przedmiotem jest przedsiębiorstwo, zorganizowana część przedsiębiorstwa lub składniki majątku służące prowadzeniu działalności przez beneficjenta, fundatora lub podmiot powiązany z fundacją rodzinną, beneficjentem lub fundatorem, przy czym wielkość udziałów i praw, o których mowa w art. 11a ust. 2 pkt 1, wynosi co najmniej 5%.
Jeśli zatem przedmiotowe nieruchomości służyły wcześniej prowadzeniu działalności przez beneficjenta, fundatora lub podmiot powiązany z fundacją rodzinną, beneficjentem lub fundatorem, to wówczas przychody z wynajmu (dzierżawy) tych nieruchomości będą opodatkowane podatkiem dochodowym od osób prawnych, a to pozwoli na rozliczenie odpisów amortyzacyjnych jako kosztów uzyskania przychodów.
Likwidacja Fundacji Rodzinnej
Rozwiązanie Fundacji Rodzinnej jest również szczegółowo uregulowane w ustawie. Zgodnie z art.103 u.f.r., jeśli fundacja rodzinna jest rozwiązywana za życia fundatora, fundator jest wyłącznie uprawniony do otrzymania mienia w związku z rozwiązaniem Fundacji Rodzinnej, chyba że statut stanowi inaczej. W przypadku, gdy fundacja rodzinna ma więcej niż jednego fundatora, podział mienia odbywa się proporcjonalnie do wartości mienia wniesionego przez każdego fundatora oraz jego bliskich.
Warto również zwrócić uwagę na to, że art. 20 u.f.r. wyraźnie stanowi, że fundacja rodzinna nie może zwracać fundatorowi mienia wniesionego na pokrycie funduszu założycielskiego ani w całości, ani w części, chyba że ustawa stanowi inaczej. Tak więc nieruchomość wniesiona na pokrycie funduszu założycielskiego fundacji nie może być zwrócona w czasie trwania fundacji.
Podatkowe konsekwencje rozwiązania fundacji
Przychody z tytułu rozwiązania Fundacji Rodzinnej są traktowane jako przychody z innych źródeł i podlegają opodatkowaniu, chyba że beneficjenci są w zerowej grupie podatkowej w stosunku do fundatora. W takim przypadku, przychód ten jest zwolniony z podatku dochodowego. Art. 21 ust. 1 pkt 157 u.p.d.o.f. precyzuje warunki, na jakich to zwolnienie jest stosowane. Jeżeli beneficjenci otrzymają majątek nieprzekraczający tego, co wniósł fundator, to przychód ten będzie zwolniony z podatku.
Zgodnie z art.23 ust. 1 pkt 45a lit. a) u.p.d.o.f., nie uważa się za koszty uzyskania przychodów odpisów amortyzacyjnych od wartości początkowej środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych nabytych nieodpłatnie, z wyjątkiem nabytych w drodze spadku, jeżeli nabycie to nie stanowi przychodu z tytułu nieodpłatnego otrzymania rzeczy lub praw lub dochód z tego tytułu jest zwolniony od podatku dochodowego, lub nabycie to korzysta ze zwolnienia od podatku od spadków i darowizn, lub nabycie to stanowi dochód, od którego na podstawie odrębnych przepisów zaniechano poboru podatku. Skoro zatem beneficjenci nabyli by nieruchomości nieodpłatnie (i nie byłoby to spadkobranie), zaś dochód z tego tytułu będzie zwolniony od podatku dochodowego, to dokonywane od nieruchomości odpisy amortyzacyjne nie będą kosztami uzyskania przychodów.
Trzeba wskazać, że zgodnie z art. 20 u.f.r. fundacja rodzinna nie może zwracać fundatorowi mienia wniesionego na pokrycie funduszu założycielskiego ani w całości, ani w części, chyba że ustawa stanowi inaczej. Tak więc nieruchomość wniesiona na pokrycie funduszu założycielskiego fundacji nie może być zwrócona w czasie trwania fundacji.
Zgodnie z przepisami art. 103 u.f.r., jeśli fundacja rodzinna jest rozwiązywana za życia fundatora, fundator jest wyłącznie uprawnionym do otrzymania mienia w związku z rozwiązaniem Fundacji Rodzinnej, chyba że statut stanowi inaczej, w szczególności określa beneficjentów uprawnionych do mienia w związku z rozwiązaniem Fundacji Rodzinnej.
W przypadku gdy fundacja rodzinna ma więcej niż jednego fundatora, podział mienia w związku z rozwiązaniem Fundacji Rodzinnej jest dokonywany proporcjonalnie do wartości mienia wniesionego przez fundatora, jego małżonka, zstępnych, wstępnych lub rodzeństwo, w stosunku do wartości mienia wniesionego przez wszystkich fundatorów, ich małżonków, zstępnych, wstępnych lub rodzeństwo, chyba że statut stanowi inaczej.
Tak więc, w przypadku stosownych zapisów w statucie, w razie rozwiązania fundacji, beneficjenci mogliby otrzymać nieruchomości, wcześniej wniesione do Fundacji Rodzinnej.
Jak wynika z brzmienia art. 20 ust. 1g u.p.d.o.f. za przychody z innych źródeł uważa się również przychody z tytułu otrzymania lub postawienia do dyspozycji świadczenia, o którym mowa w art. 2 ust. 2 u.f.r., oraz mienia w związku z rozwiązaniem Fundacji Rodzinnej. Jeżeli przedmiotem tego świadczenia lub tym mieniem nie są pieniądze lub wartości pieniężne, przychód powstaje w ostatnim dniu miesiąca, w którym podatnik otrzymał takie świadczenie lub mienie, a w przypadku świadczenia lub mienia przysługującego za okres dłuższy niż miesiąc, przychód powstaje w ostatnim dniu każdego miesiąca, za który takie świadczenie lub mienie przysługuje.
Otrzymany przez beneficjentów majątek po rozwiązaniu fundacji będzie dla nich przychodem z innych źródeł.
Jak wynika z art.21 ust. 1 pkt 157 u.p.d.o.f. wolne od podatku są przychody, o których mowa:
fundatora albo osoby będącej w stosunku do fundatora osobą z tzw. zerowej grupy podatkowej, uprawnionych do otrzymania mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej,
beneficjenta fundacji rodzinnej z tytułu świadczenia, o którym mowa w art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej, jeżeli beneficjentem jest fundator albo osoba będąca w stosunku do fundatora osobą z tzw. zerowej grupy podatkowej
z zastrzeżeniem ust. 49.
Art.21 ust. 49 u.p.d.o.f. zastrzega, że zwolnienie, o którym mowa, stosuje się do części przychodów:
fundatora albo osoby będącej w stosunku do fundatora osobą z zerowej grupy podatkowej, uprawnionych do otrzymania mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej,
beneficjenta będącego fundatorem albo osobą będącą w stosunku do fundatora osobą, o której mowa w art. 4a ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn
odpowiadającej proporcji, o której mowa w art. 27 ust. 4 u.f.r., według stanu na dzień uzyskania przychodu.
Jeśli zatem beneficjenci otrzymają po rozwiązaniu fundacji majątek nieprzekraczający tego, co wniósł do fundacji rodzinnej fundator (w stosunku, do których są oni osobami z zerowej grupy podatkowej), to wówczas będzie to dla nich przychód zwolniony z podatku.
Regulacje dotyczące Fundacji Rodzinnych w Polsce - nie ma przepisów u.p.d.o.f. regulacji, które wprost odnosiłyby się do wartości początkowej składników majątku otrzymanych w związku z likwidacją fundacji rodzinnej. Wydaje się w związku z tym, że zastosowanie może mieć tutaj jedynie art. 22g ust. 1 pkt 3 u.p.d.o.p. Zgodnie z tym przepisem wartością początkową składników majątku, w razie nabycia ich w drodze spadku, darowizny lub w inny nieodpłatny sposób jest wartość rynkowa z dnia nabycia, chyba że umowa darowizny albo umowa o nieodpłatnym przekazaniu określa tę wartość w niższej wysokości.
Przepis art. 23 ust. 1 pkt 45a lit. a) u.p.d.o.f. stanowi, że nie uważa się za koszty uzyskania przychodów odpisów amortyzacyjnych od wartości początkowej środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych nabytych nieodpłatnie, z wyjątkiem nabytych w drodze spadku, jeżeli: – nabycie to nie stanowi przychodu z tytułu nieodpłatnego otrzymania rzeczy lub praw lub – dochód z tego tytułu jest zwolniony od podatku dochodowego, lub – nabycie to korzysta ze zwolnienia od podatku od spadków i darowizn, lub – nabycie to stanowi dochód, od którego na podstawie odrębnych przepisów zaniechano poboru podatku.
Skoro zatem beneficjenci nabyli by nieruchomości nieodpłatnie (i nie byłoby to spadkobranie), zaś dochód z tego tytułu będzie zwolniony od podatku dochodowego, to dokonywane od nieruchomości odpisy amortyzacyjne nie będą kosztami uzyskania przychodów.
Regulacje dotyczące Fundacji Rodzinnych w Polsce - podsumowanie
Fundacje rodzinne w Polsce stanowią nowe narzędzie do zarządzania majątkiem rodzinnym, oferując szereg korzyści podatkowych i prawnych. Ustawa z dnia 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej precyzyjnie reguluje wszystkie aspekty związane z funkcjonowaniem tych podmiotów, od momentu ich założenia, przez wniesienie mienia, aż po ich likwidację.
Regulacje te umożliwiają efektywne planowanie majątkowe i zapewniają, że mienie rodzinne może być zabezpieczone i przekazywane zgodnie z intencjami fundatora, przy jednoczesnym zachowaniu korzystnych warunków podatkowych. Fundacja rodzinna, dzięki swojej strukturze, może skutecznie chronić majątek rodziny przed różnymi ryzykami oraz zarządzać nim w sposób zrównoważony, zgodny z długoterminowymi celami fundatora. Prawne i podatkowe aspekty Fundacji Rodzinnej najlepiej skonsultować z odpowiednim prawnikiem.
